ابزارهای پنوماتیک آتش‌نشانی یکی از اصلی‌ترین ابزارهای عملیاتی به شمار می‌آیند که در بسیاری از عملیات‌های نجات و همچنین عملیات‌های اطفاء حریق مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طور کلی می‌توان گفت ابزارهای پنوماتیک آتش‌نشانی شامل سیستم‌هایی هستند که بر پایه باد یا هوای فشرده کار می‌کنند. شایان ذکر است از ابزارهای پنوماتیک آتش‌نشانی برای بلند کردن قطعات الوار و همچنین خودرو‌های تصادفی استفاده می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت ابزارهای پنوماتیک شامل جک، بالشتک‌های بادی، کیسه‌ها و تجهیزات نشت گیر هستند. همچنین مجرابند‌ها یا کنترل‌کننده‌های جریان و تشک نجات از تجهیزات و ابزارآلات پنوماتیک آتش‌نشانی محسوب می‌شوند.
جک یا بالشتک‌های بادی که به بالشتک‌های کیسه‌ای نیز معروف هستند، یکی از ابزارهای امدادرسانی در حوادث و سوانح به حساب می‌آیند. در واقع جک و بالشتک‌های بادی برای بلند کردن اجسام سنگین و یا به وجود آوردن یک فاصله بین اشیاء و لوازمی که در اثر حادثه یا سقوط منجر به بروز مشکل شده‌اند، استفاده می‌شود. بالشتک‌های بادی در شیار‌های مختلف و با فاصله ۲۲ میلی‌متری قرار داده می‌شوند و در عملیات با فشار هوا، فاصله شیار را به اندازه مورد نیاز برای برطرف کردن موانع باز می‌کنند.
در صورتی که گستردگی و سطح عملیات بالا باشد می‌توان از دو یا سه جک در فواصل مختلف استفاده نمود. برای افزایش ایمنی عملیات امدادرسانی می‌توان در زمان استفاده از بالشتک‌ها، طنابی را از داخل تسمه‌هایی که در کنار بالشتک‌های بزرگ در نظر گرفته است، عبور داد و بالشتک‌ها را به یکدیگر متصل کرد. توجه داشته باشید گستردگی استفاده از بالشتک‌ها موجب ایمنی بیشتر در حین کار خواهد شد.
شایان ذکر است بالشتک‌های نجات از سه ناحیه مقاوم و قابل انعطاف ساخته می‌شوند که این ناحیه‌ها از جنس آرامید هستند. در واقع سه لایه بالشتک‌های بادی شامل لایه سبک و لایه سنگین قابل انعطاف است. یکی دیگر از لایه‌های موجود در بالشتک‌های بادی لایه مقاوم در برابر فشار وارد شده است.
جک‌های بادی مجموعه ما دارای خصوصیاتی هستند که آگاهی و اطلاع داشتن از آن‌ها باعث می‌شود تا در حین عملیات استفاده از آن‌ها راحت‌تر باشد و درک صحیح‌تر و بهتری از کارکرد جک‌های بادی داشته باشید. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر از این وسیله با ما ارتباط برقرار کنید. توجه داشته باشید لبه‌های اطراف این بالشتک‌ها دارای انحنای مناسبی باید باشند. همچنین از جک‌های بادی در شرایط محیطی و در سطوح مختلف می‌توان استفاده کرد. علاوه بر این جک‌های بادی دارای اتصالات محکم و قفل شونده هستند که این اتصالات به واسطه کوبلینگ‌های دوبل قابلیت اتصال سریع را دارند.
شایان ذکر است جک‌های بادی قابلیت تبدیل و همچنین قابلیت اتصال با سیستم‌های دیگر را دارند. یک جک بادی استاندارد باید در برابر مواد شیمیایی و همچنین اثرات اوزون مقاومت خوب و مناسبی را از خود نشان دهد. یکی دیگر از خصوصیات این وسیله امکان جمع‌آوری سریع شلنگ هوا است. فشار کارکرد بالشتک‌ها نیز از دیگر خصوصیات این جک‌ها به شمار می‌آید. در جک‌های بادی، بار و مقاومت در برابر انفجار بسیار بالا است.
به طور کلی اجزای تشکیل دهنده یک بالشتک بادی شامل بالشتک‌های هوا یا کیسه‌های باد در اندازه‌های مختلف می‌شود. همچنین شلنگ‌های رابط و دستگاه اپراتور یا جعبه کنترل مخصوص سیستم، یکی دیگر از اجزای تشکیل دهنده سیستم بالشتک بادی به شمار می‌آید. در سیستم این وسیله، رگلاتور تنظیم فشار و دستگاه ایجاد هوای فشار یا مخزن هوای فشرده از دیگر اجزای مهم و بسیار کاربردی هستند. کارکرد تمامی این اجزا به طور هماهنگ با یکدیگر باعث می‌شود تا سیستم بالشتک بادی به صورت منظم کار کند.
یکی دیگر از ابزارآلات و تجهیزات بسیار مهم پنوماتیک در شغل آتش‌نشانی تجهیزات نشت گیر است. در واقع تجهیزات نشت گیر وسیله‌ای برای کنترل نشت و جلوگیری از جاری شدن و انتشار مواد خطرناک و قابل اشتعال در مخازن و تانکر‌های سوراخ است. این ابزار از چند قطعه کلی تشکیل می‌شود که می‌توان با استفاده از آن اقدام به نشت‌گیری مواد مخازن تا قطر ۳. ۵ میلی‌متر نمود.
به طور کلی می‌توان گفت اجزای اصلی یک نشت گیر شامل کمربند‌های قلابدار و صفحه آب‌بندی است. همچنین بالشتک‌های هوایی فشرده و شلنگ هوای شیاردار بخشی دیگر از اجزای اصلی تجهیزات نشت گیر به شمار می‌آید. علاوه بر تمامی این موارد هارنس، به عنوان وسیله‌ای در ست نشتی شناخته شده که بر روی صفحه آب‌بندی ثابت نگه داشته می‌شود و از اجزای دیگر نشت گیر به حساب می‌آید.
برای استفاده صحیح و اصولی از این ابزار و تجهیزات پنوماتیکی لازم است ابتدا بالشتک‌های هوای مناسب را در میان کمربند و صفحه آب‌بندی قرار دهید. سپس با اطمینان از اینکه صفحه بر روی محل سوراخ یا نشر کمربند استقرار یافته است، کمربند‌ها را دور مخزن ببندید و قلاب‌ها را به آرامی سفت کنید. سپس لازم است محل نشت را به وسیله سیلندر‌های فشرده بالشتک پر کنید این کار را تا جایی ادامه دهید که نشتی مخزن برطرف گردد. در نهایت پس از تخلیه محتوای مخزن، مخزن دیگر کمربند‌ها را آزاد کنید و دستگاه را جمع‌آوری کنید.
مجرابند یا کنترل‌کننده جریان در واقع وسیله‌ای است که در عملیات نجات و در مواقع اضطراری که احتیاج به انسداد و مسدود کردن کانال‌ها است، استفاده می‌شود. ساختار مجرابند که از تعدادی توپ استوانه‌ای شکل تشکیل شده است و برای نصب و راه‌اندازی آن نیاز به زمان زیادی نخواهید داشت. همچنین تیوپ‌هایی که در این وسیله مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در برابر مواد شیمیایی و نفتی، مقاومت و استحکام بالایی دارند. این تیوپ‌ها می‌توانند تغییرات دمایی منفی ۳۰ درجه تا مثبت ۸۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند.
برای استفاده از مجرابند پس از انتخاب مناسب و قرار دادن آن بر روی دستگاه، با تنظیم فشار هوای سیلندر می‌توانید از نشت مواد جلوگیری کنید. توجه داشته باشید پس از اتمام عملیات باید اقدام به تخلیه هوای تیوب نمایید و تجهیزات مربوط به مجرابند را جمع‌آوری کنید.
تشک نجات یکی دیگر از تجهیزات پنوماتیک عملیات نجات به شمار می‌آید که بسیاری از آتش‌نشان‌ها از آن استفاده می‌کنند. در واقع تشک نجات برای عملیات‌هایی که فردی قصد خودکشی یا سقوط از ساختمان‌های بلند را دارد، استفاده می‌شود. همچنین در مواقعی که ساختمان دچار آتش سوزی شده و فرد قصد پایین پریدن از ساختمان را دارد، تشک نجات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این تشک‌ها در سایز‌ها و اندازه‌های مختلفی در مجموعه ایران سیفتی موجود هستند و در مواقع اضطراری توسط آتش‌نشان‌ها و افراد نجاتگر در محل مخصوص مستقر می‌شوند؛ به صورتی که فرد پس از پرش بر روی آن‌ها هیچ گونه آسیبی نخواهد دید. در این گونه از مواقع شرایطی بسیار مطلوب و ایمن را برای فرد سقوط‌کننده به وجود خواهد آورد. در واقع قابلیت بالشتکی و انعطاف‌پذیری این تشک‌ها باعث به وجود آمدن این ویژگی شده است.
تشک‌های نجات پس از جذب شوک ناشی از سقوط، در کمتر از یک دقیقه دوباره آماده برای سقوط نفر دوم می‌شوند. یکی از مدل‌های تشک نجات که بسیاری از سازمان‌های آتش‌نشانی و امداد نجات از آن استفاده می‌کنند؛ تشک مدل ۱۰۰ است. این تشک به رنگ صورتی بوده و دارای دو محفظه هوا است که توسط فن‌های دمنده از هوا پر می‌شود.
از ویژگی‌های فنی تشک نجات می‌توان به مواد اولیه بسیار مرغوب و مقاوم که با الیاف مصنوعی نایلون و پلی استر تقویت شده‌اند، اشاره کرد. همچنین در ساخت تشک نجات به قدرت تحمل یا قدرت شکستگی تشک بسیار توجه می‌شود. توجه داشته باشید برای نگهداری صحیح از تشک نجات باید پس از استفاده، آن را تخلیه کرده و به صورت رول جمع‌آوری نمود. تشک‌های نجات را می‌توان در محفظه قفس‌های مخصوص نگهداری کرد. شایان ذکر است فن‌های دستگاه به صورت جداگانه جمع‌آوری خواهند شد.
جرثقیل نجات یکی از ابزارهای پنوماتیک در آتش‌نشانی محسوب می‌شود که در حوادثی مانند ریزش آوار و همچنین سوانح رانندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جرثقیل نجات برای جابه‌جا کردن انواع و اقسام وسایل و اجسام سنگین استفاده می‌شود که در دو نوع معمولی و جرثقیل‌های نجات که بر روی خودرو‌های ویژه عملیات نصب می‌شوند تقسیم‌بندی می‌گردند.
معمولاً جرثقیل‌های معمولی برای بلند کردن یا هدایت و جابه‌جا کردن اجسام بسیار سنگین مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع جرثقیل‌های معمولی می‌توانند وزن‌های بالای ۶ تن را جابه‌جا کنند. جرثقیل نجات که بر روی ماشین‌های آتش‌نشانی و خودرو‌های ویژه عملیات نجات نصب می‌شود، می‌تواند در بیشترین حالت حدود شش تن را جابه‌جا نمایند. لازم به ذکر است این جرثقیل‌ها در قسمت پشت خودرو مربوط نصب می‌شوند و کاربری آسان دارند. جرثقیل‌هایی که بر روی ماشین‌های نجات نصب می‌شوند دارای یک سیستم تأمین فشار هیدرولیکی هستند که از نیروی موتور خودرو انرژی مورد نیاز را می‌گیرند.
توجه داشته باشید در زمان استفاده از این جرثقیل‌ها باید موتور خودرو خاموش باشد. جرثقیل‌ها به عنوان یکی از پرکاربردترین وسایل پنوماتیکی در آتش‌نشانی شناخته می‌شوند. در برخی از جرثقیل‌هایی که بر روی خودرو‌های ویژه نصب می‌شوند نهایتاً می‌توان ۳۵۰۰ کیلوگرم را جابه‌جا کرد. توجه داشته باشید با افزایش طول بوم قدرت بلند کردن اجسام به واسطه جرثقیل کاهش پیدا خواهد کرد.
یکی دیگر از تجهیزات مورد استفاده و مرسوم آتش‌نشان‌ها در بسیاری از عملیات‌های امداد و نجات تیفور است. در واقع این وسیله برای ایجاد یک نیروی کششی برای جابه‌جا کردن بسیاری از اجسام مورد استفاده قرار می‌گیرد. شایان ذکر است عملکرد دستگاه تیفور به صورت دستی بوده و به واسطه سه دستگیره اهرمی انجام خواهد شد.
کارکرد تیفور به این شکل است که پس از مهار کردن تکیه‌گاه آن، به یک نقطه ثابت امکان جابه‌جایی و هدایت اجسام سنگین به واسطه سر کابل فولادی دستگاه را فراهم می‌کند. پس از مهار کردن تکیه‌گاه تیفور، به یک محل محکم مانند ستون یا درخت یک سر کابل فولادی را به جسم مورد نظر جهت جابه‌جایی متصل کنید و کابل دیگر را به مجرای مخصوص داخل دستگاه وصل نمایید. سپس تا جایی که ممکن است به وسیله دستگیره‌های اهرمی، اقدام به جابه‌جایی جسم مورد نظر کنید.
این دستگاه یکی دیگر از تجهیزات مورد استفاده آتش‌نشان‌ها است که برای جابه‌جایی وسایل سنگین مانند تنه درخت در جاده و معابر‌ها استفاده می‌شود و به منظور بالا کشیدن افراد حادثه دیده از مکان‌هایی مانند رودخانه و گودال‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد این دستگاه امکانات و قابلیت‌های بسیار مناسبی را در اختیار آتش‌نشان‌ها قرار می‌دهد. در بسیاری از کشور‌های اروپایی مانند آلمان، نصب این دستگاه بر روی خودرو‌های آتش‌نشانی یک امر ضروری و الزامی محسوب می‌شود. شایان ذکر است می‌توان این دستگاه را بر قسمت جلو و یا عقب خودرو نصب کرد. بیشترین استفاده این دستگاه به منظور داشتن تکیه گاه ثابت در هنگام عملیات کششی است.
به طور کلی ساختمان وینچ‌ها متشکل از یک موتور و یک قرقره فلزی است که یک کابل فولادی به دور آن پیچیده شده است. علاوه بر این، قرقره توسط نیروی موتور دستگاه به گردش در خواهد آمد و به وسیله یک قلاب عملکرد دستگاه تکمیل خواهد شد. توجه داشته باشید در زمان استفاده از این دستگاه رعایت موارد ایمنی یکی از ملزومات به شمار می‌آید؛ چرا که در صورت عدم استفاده از موارد ایمنی احتمال بروز خطا و خسارت افزایش پیدا می‌کند. ذکر این نکته ضروری است که برای افزایش قدرت و توان این دستگاه می‌توان از قرقره‌های مرکب نیز استفاده کرد. در زمان استفاده از قرقره‌های مرکب در مسیر کابل برای جابه‌جایی، دستگاه قدرت دوبرابری پیدا می‌کند.
مزیت‌های استفاده از دستگاه وینچ در هنگام عملیات طولانی مدت، گرم شدن کمتر دستگاه است. در حال حاضر دستگاه‌های کوچک‌تری ساخته شده‌اند که به واسطه موتور مستقل و پرتابل، عمل می‌کنند. این دستگاه‌ها قابل حمل و نقل بوده و برای ساخت آن‌ها از یک موتور بنزینی ۷. ۵ کیلوگرمی استفاده شده که حداکثر وزن ۹۰۰ کیلوگرم را دارد. از این دستگاه مواقعی استفاده می‌شود که خودرو‌ها قادر به نزدیک شدن به محل حادثه نیستند. برای ایمنی بیشتر این دستگاه اقدام به تعبیه و طراحی ترمز‌های خودکار در آن شده که این ترمز‌ها در مواقع اضطراری از سقوط بار جلوگیری خواهند کرد.
